Als er één terrein is waarvoor een krachtenbundeling, coördinatie en intensivering van kennisproductie en -deling opportuun is, dan is het wel ‘SRGR’. Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten is een relatief onderontwikkeld en tegelijkertijd een veelzijdig en complex beleidsterrein.
Als er één terrein is waarvoor een krachtenbundeling, coördinatie en intensivering van kennisproductie en -deling opportuun is, dan is het wel ‘SRGR’. Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten is een relatief onderontwikkeld en tegelijkertijd een veelzijdig en complex beleidsterrein. Wereldwijd zijn de noden hoog en de uitdagingen groot. Misstanden op het terrein van seksualiteit en reproductie dragen buitengewoon sterk bij aan de wereldwijde ziektelast en grijpen diep in op de sociale structuur en ontwikkelingsmogelijkheden van landen. SRGR is sterk verweven met grote ontwikkelingsthema’s als bevolkingsgroei, gender(on)gelijkheid, mensenrechten en environment. Vooruitgang op het terrein van sekseverhoudingen, seksualiteit en reproductie is essentieel in sociale en economische ontwikkeling.
Stilstand in vooruitgang
De aandacht voor SRGR lijkt de laatste decennia echter eerder af- dan toegenomen. Tussen 1994 en 2008 daalde het aandeel van SRGR in het wereldwijde ontwikkelingsbudget voor gezondheid van 30% naar 12%, terwijl nu de grootste generatie jonge mensen ooit ter wereld in toenemende mate (buiten het huwelijk) seksueel actief wordt. De seksuele en reproductieve gezondheid van jonge mensen wordt structureel onderbediend. In veel Afrikaanse landen krijgt hooguit de helft van hen enige seksuele vorming op school, veelal (ineffectief) gefocust op abstinence. Wereldwijd hebben nu al ruim 200 miljoen vrouwen geen toegang tot gewenste anticonceptie; tegen 2050 zal de behoefte aan anticonceptie nog met 40% gestegen zijn. Vooruitgang in de bestrijding van seksueel geweld (in al zijn vormen), onveilige abortus en moedersterfte is tergend traag. Aan zwangerschap en bevalling gerelateerde morbiditeit is doodsoorzaak nummer één onder meisjes onder 19 jaar. Wrang genoeg lijkt door de focus op hiv/aids, de seksuele en reproductieve zorg tussen de wal en het schip terechtgekomen of, zoals Babatunde Osotimehin, hoofd van UNFPA, het deze week zei, heeft vooruitgang in family planning een decennium lang stilgestaan. ‘SRGR’ heeft meer dan ooit een boost nodig.
Landen en organisaties die als verlicht te boek staan op het vlak van seksualiteit en reproductie mogen zich niet onbetuigd laten. De Nederlandse overheid heeft seksuele en reproductieve gezondheid en rechten terecht tot prominent thema van ontwikkelingssamenwerking gemaakt. Maar ook in Nederland is nog veel winst te behalen. Het moet voorkómen worden dat de intensivering van het beleid een loze letter wordt. Aan de beloftes van staatsecretaris Knapen moet nu handen en voeten gegeven worden. Een substantiële bijdrage aan het internationale kennisveld is daarbij een conditio-sine-qua-non. Vragen zijn er legio, over gezondheidssystemen, beleidsbeïnvloeding en, niet in laatste instantie, over de complexe dynamiek rond seksualiteit en reproductie in lage inkomenslanden met sterk normatieve seksuele culturen.
Seksuele en reproductieve gezondheidssystemen
Ten behoeve van de broodnodige versterking van seksuele en reproductieve gezondheidssystemen is meer kennis nodig op feitelijk alle zogenaamde building blocks en hun onderlinge wisselwerking. Epidemiologisch inzicht vertoont grote witte plekken en tegenstrijdigheden. Er is geen overeenstemming over key indicatoren. We hebben beperkte (generieke, context-specifieke) kennis over voorwaarden, barrières en effectieve strategieën in het licht van kwaliteit en uptake van educatie en zorg. Wat is youth friendliness en hoe valt het te bevorderen? Wat zijn de beste strategieën om integratie van HIV/AIDS met SRGR gezondheidssystemen te bevorderen, of met algemene (basis)gezondheidssystemen? Hoe kunnen supply chains verbeterd worden en hoe kunnen public private partnerships daartoe ingezet worden? Wat zijn de beste methoden om SRGR deskundigheid te vergroten, duurzaamheid te bevorderen, nieuwe media en technologie effectief in te zetten, aan schaalvergroting te doen?
Seks is complex
Cruciaal is ook strategisch onderzoek naar optimale (opnieuw zowel generieke als context-specifieke) methoden om beleidsontwikkeling te beïnvloeden, onderzoeksbevindingen beleidseffectief te maken, stakeholders en civil society te versterken, implementatieprocessen te faciliteren, overheden en multilaterals accountable te houden. Dergelijke processen zijn voor alle beleidsterreinen een uitdaging, maar stuiten als het om seksualiteit en reproductie gaat op vele extra en diepverankerde culturele hindernissen. Seksueel en reproductief gedrag is uiterst complex sociaal gedrag in een vaak sterk gepolitiseerde, normatieve context met onevenwichtige (machts)verhoudingen. Veranderprocessen zijn dienovereenkomstig complex en vereisen uiterst zorgvuldige navigatie. Dat geldt op macro, meso en microniveau, of het nou om beleidsverandering, versterking van gezondheidssystemen of de verandering van seksueel en reproductief gedrag gaat. Vooral preventief beleid kan niet zonder kennis van de (meer en minder) subtiele mechanismen waarmee seksueel en reproductief gedrag door de sociale omgeving wordt bepaald. De versterking van individuele en lokale capaciteit tot seksuele en reproductieve gezondheid evenmin.
Een SRGR platform
Voor een goede Nederlandse bijdrage aan de benodigde internationale en lokale kennisproductie lijkt de oprichting van een SRHR kennisplatform voorwaardelijk. De platformgedachte zoals verwoord in het kennisbeleid van BuZa, heeft gemengde reacties uit ‘het veld’ opgeroepen. De noodzaak van weer een nieuwe vorm tussen een veelheid van al bestaande structuren wordt betwijfeld. Tegelijkertijd wordt afgevraagd of een dergelijk platform wel de uiteenlopende functies (agendering versus programmering en uitvoering, beleidsondersteuning versus capaciteitsopbouw) in zich kan verenigen. Er wordt opgeroepen toch vooral voort te bouwen op wat we al hebben. In ontwerp van een SRGR kennisplatform zal inderdaad met deze punten rekening gehouden moeten worden. Maar dat een versterkte focus op dit specifieke terrein noodzakelijk is om de nodige slagkracht te ontwikkelen, staat eveneens buiten kijf. Sterker, een verstevigde structuur zou de opgebouwde ervaring en bestaande netwerken juist des te beter ten nutte kunnen maken.
Bij een nieuw kennisplatform SRGR ligt een gelaagde structuur voor de hand, waarin instellingen die traditioneel veel investeren in SRGR kennisontwikkeling de kern vormen (Rutgers WPF als kenniscentrum SRGR en als penvoerder van de SRHR Alliance, Amsterdam Masters in Medical Anthropology aan de UvA, Basiseenheid Demografie aan de RUG). Deze kern kan satelliet verbindingen handhaven met relevante andere partijen en structuren (Platform Global Health, topsector Life Sciences, kennisnetwerk Sharenet). Samen met zuidelijke partners van de kernorganisaties (en andere relevante partijen) kan vervolgens een bundeling en systematisering van bestaande kennis plaatsvinden en een voorzet tot agendering en programmering gegeven worden. Prioritering zou gelegd moeten worden bij dat terrein waar Nederland een duidelijke meerwaarde heeft. Gezien onze respectabele staat van dienst als het gaat om onderzoek op het terrein van de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, kan dat laatste zeker geen probleem vormen.