Met “Minder pretenties, meer ambities” heeft de WRR een vlot geschreven, genuanceerd rapport over het wel en wee van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking door de jaren heen op tafel gelegd. Het document biedt veel stof tot nadenken en de provocatieve standpunten die in genomen worden zullen de gemoederen nog geruime tijd verhit houden. Dat is een goede zaak want een onderbouwde discussie kan alleen maar tot scherpere inzichten en keuzes leiden.
De auteurs nemen terecht de ruimte om de Nederlandse hulpinspanningen in een breder kader te plaatsen. Daarbij lijkt de wens om met een simpel advies te komen over hoé ontwikkelingshulp wél verschil kan maken, tenminste op één punt ten koste te gaan van een zorgvuldige analyse.
Als antwoord op de centrale vraag hoe we nu eigenlijk kunnen weten welke interventies het beste bijdragen aan de verdere ontwikkeling van een land, presenteren de schrijvers de diagnostiek als het ei van Columbus: je identificeert met een vakkundig oog wat het echte probleem is, onderzoekt wat de daarvan de oorzaak is en bedenkt een oplossing. Probleem opgelost, klaar is Kees! Het is jammer dat de auteurs hier niet ingaan op het grootste probleem bij de allocatie van schaarse middelen. Namelijk de vraag wie er uiteindelijk bepaalt welk probleem het meest urgent is, welke oplossing het meest geschikt is, hoeveel middelen daarvoor beschikbaar gesteld moeten worden, wie daar voor moet opdraaien en wie er waar het eerst profijt van trekt. Op professionele en kwalitatief hoogstaande wijze de problemen identificeren en de potentiële oplossingen aandragen is daarbij van grote waarde maar lost het probleem rond besluitvorming niet op. Het is niet moeilijk voor te stellen dat een gemiddelde cacaoboer uit Ivoorkust een andere bestemming voor de magere overheidsinkomsten had dan zijn president toen die besloot tot het bouwen van de replica van de Sint Pieter, dat een zwangere vrouw eerder aan een gezondheidkliniek met moeder- en kindzorg denkt dan aan de aanleg van een nieuw vliegveld en de ondernemer een goed functionerende haven prefereert boven een kunstacademie. Allen hebben in hun ogen valide argumenten die voortspruiten uit hun onmiddellijke belangen. Maar je kunt de middelen maar één keer besteden en wie bepaalt dan waaraan? Wat er uit het besluitvormingsproces rolt, wordt bepaald door het maatschappelijk gewicht dat de verschillende partijen in de schaal leggen. Rationele argumenten spelen daar maar een beperkte rol in. Het is een politiek spel. De WRR signaleert dat terecht als het gaat om het bereiken van coherentie in het Nederlandse overheidsbeleid, maar onderkent dat curieus genoeg niet als het om vaststelling van prioriteiten in beleid in ontwikkelingslanden gaat.
De belangen van de mensen aan de onderkant van de samenleving – zij die het meest van ontwikkeling(shulp) zouden moeten profiteren – worden veelal onvoldoende in de afwegingen mee genomen. Zij leggen het vaak af in het machtsspel dat politiek heet. Ze zijn niet georganiseerd, hebben geen toegang tot de benodigde informatie, beschikken niet over de kennis en kunde om de verschillende opties af te wegen, hebben geen middelen om degenen die de besluiten nemen of het beleid uitvoeren ter verantwoording te roepen.
Werkelijk de situatie in een ontwikkelingsland tot uitgangspunt voor beleid maken, zoals de WRR bepleit, vraagt niet alleen het oog van de deskundige, maar behoeft ook transparantie en democratische verhoudingen, investeringen in een uitgebalanceerd systeem waarbinnen alle burgers – mannen én vrouwen – hun belangen kunnen verdedigen en van de vruchten van hun inspanningen kunnen genieten. De WRR veronachtzaamt ten onrechte het politieke karakter van ontwikkeling en ontwikkelingshulp. Daarmee lijkt zij de bepaling van de ontwikkelingskoers over te laten aan het oordeel van deskundigen en de welwillendheid van een kleine elite van formele en informele leiders. De dagelijkse praktijk leert dat arme mensen daar maar zelden baat bij hebben.