Paul Hassing reageert op het Buitenlandse Zaken hoofdstuk in het Rutte-Verhagen regeerakkoord uit 2010.
Paul Hassing was van 1990 tot en met 2010 werkzaam op het ministerie van Buitenlandse Zaken op het terrein van ontwikkelingssamenwerking en milieu. Sinds kort heeft hij een eigen bureau: ‘Policy, Management and Communication.’
Het gedoogkabinet heeft zijn eerste beleidsprioriteiten op het gebied van buitenlandbeleid en ontwikkelingssamenwerking gedeeld met het volk – zij is in discussie gegaan met de Tweede Kamer. Het kabinet is nog steeds geen dialoog aangegaan met de sector. Wel wordt de financiële knoet gehanteerd om alvast de nodige piketpaaltjes te plaatsen: minder voor het maatschappelijke middenveld, een minder aantal landen en meer eigenbelang. Het is aan het volk en de sector om daaruit op te maken wat de visie is van het nieuwe beleid. De eerste reacties uit de sector suggereren meer visie dan er aan het papier is toevertrouwd. Daarover straks meer.
Het buitenlandbeleid wordt gekenmerkt door internationale stabiliteit en welvaart. Toen bleek dat het handhaven van de mensenrechten even niet genoemd werd, werd deze er maar weer snel aan toegevoegd. En zo werkt het spelletje in de Nederlandse politiek. Stel prioriteiten vast. Laat anderen reageren (oppositie vooral) en bevestig dat je hun prioriteiten ook serieus neemt. Al jaren een voorspelbaar patroon. En de regering gaat gewoon door met wat ze voorstelde, maar zal af en toe ook rapporteren over de prioriteiten die door anderen zijn aangedragen. Met het polder argument: ziet u wel, we luisteren ook naar u! Maar van een actieve opstelling ten aanzien van die ingebrachte prioriteiten komt het meestal niet. Dat is ook niet echt de bedoeling. Dat weten de politici en ambtenaren op de apenrots maar al te goed. Pluche en carrière verzekerd.
Zijn dan tenminste nog de echte vraagstukken van het beleid de afgelopen twee weken aan de orde gekomen? Laten we er een aantal langslopen.
Allereerst de euro
Het noodfonds van 750 miljard is er en zou een stabiliserende werking kunnen hebben op de financiële markten. Maar nee, nog steeds niet. De belangrijkste spelers gaan rollebollend over de Europese straat. Ze spreken elkaar voortdurend tegen en ondermijnen daarmee de stabiliteit van de euro. En wat wil ons kabinet? Zich tegen Europa afzetten. Europa als een project zien: wat stoppen we erin, wat krijgen we eruit. Wat kost het ons, wat brengt het ons op. Europa is een veiligheidsrisico. Dat Europa een politiek proces is en veel meer is dan een simpele economische kosten-baten analyse, ontgaat dit kabinet. Deze duale houding kan toch moeilijk gezien worden als iets dat goed is voor de stabiliteit van de euro? Hierover weinig gehoord.
De 3-D benadering
Nederland slaat zich graag op de borst over de 3-D benadering alsof deze door ons is uitgevonden en door de VS en de NAVO is overgenomen. Zeker, Nederland heeft bijgedragen aan deze integrale aanpak. Maar na Afghanistan, Irak en Congo is de vraag opportuun of het hier gaat over Defence of eerder over War, over vredebewaking of directe oorlogshandelingen in een burgeroorlog met internationale aspecten. Gaat het over veiligheid van burgers of is er in Afghanistan sprake van een openlijke oorlog? De uitgelekte documenten van WikiLeaks doen ons eerder geloven dat er sprake is van een oorlogssituatie. Alleen mag die niet zo genoemd worden. Is hierover een debat geweest bij de behandeling van de begroting door de Tweede Kamer? Voor het CDA wellicht te pijnlijk omdat het vorige kabinet hierop is gestrand. Maar zelfs de PvdA bracht het niet op, opmerkelijk!
Migratie
Als er iets is dat dit gedoogkabinet kenmerkt dan is het wel de bijna rabiate houding ten opzichte van migratie en integratie. Vooral van mensen met een moslim achtergrond. Het zijn er teveel, ze integreren niet en wie weet zitten er terroristen tussen. Voor je het weet, is er weer een nieuwe aanslag in Den Haag, Amsterdam of Rijssen. Het aantal Marokkaanse mensen dat jaarlijks naar Nederland immigreert, is minder dan 2000. Dat zelfde aantal geldt voor Turkse mensen. Het aantal Poolse mensen met een christelijke achtergrond is rond de 6000. Wat is hier getalsmatig het probleem? Waarom wordt er dan zo’n ophef gemaakt van Kosovaren die zonder visum in Europa kunnen rondreizen? Gaat het gedoogkabinet hier niet heel willekeurig mee om? Wat is de opstelling van Nederland in VN verband? Gaat Nederland door met het ondersteunen van vluchtelingen wereldwijd?
Versnippering
Ruim 20 jaar geleden is de versnippering van het beleid ingezet zoals we dat nu kennen. Er is een veelvoud aan maatschappelijke organisaties in Nederland ontstaan, het bilaterale beleid is geëxplodeerd naar soms wel 10 thema’s per land en het is de vraag of de versnippering van het multilaterale beleid onderdoet voor die van het maatschappelijke veld. Het heeft jaren geduurd voordat de Tweede Kamer een nota kreeg met een overzicht van alle multilaterale programma’s. Welke visie ligt er aan ten grondslag om de middelen zo versnipperd in te zetten? Of is de visie dat multilateraal altijd goed is en de wereld dichter bij elkaar brengt? Daar lijkt het wel op. Is er een politieke partij die deze versnippering heeft opgebracht? Ik heb er een gehoord. Alle andere partijen hadden nog een versnipperde wensenlijst op zak, waarschijnlijk ingestoken door hun achterban. Of wordt de opstelling nu dat voor elke Nederlandse prioriteit wel een land te vinden is dat met ons wil samenwerken: de nieuwe eigenheid binnen ontwikkelingssamenwerking – of is eigengereidheid beter op zijn plaats?
Corruptie
Als er iets is in de Nederlandse politiek dat niet besproken wordt dan is het wel corruptie. Iedereen heeft er een mening over maar dat leidt niet tot een debat over het omgaan met corruptie. Sommigen hebben een soort ‘zero tolerance’ houding aangenomen maar al snel weer losgelaten omdat een dergelijke opstelling niet houdbaar is. Dan zou Nederland zo ongeveer met geen enkel land kunnen samenwerken. Waar is de discussie dat corruptie vaak hand in hand gaat met ontwikkeling en dus niet is uit te sluiten? Dat met een toename van de welvaart, de corruptie meestal afneemt en de rechtstaat versterkt wordt (voorbeeld van Zuid Korea). Dus hoe armer landen zijn, des temeer corruptie er bestaat. En Nederland wil graag in die arme landen werken. Moet het antwoord dan zijn dat we uit al die landen vertrekken? Lijkt me niet. Maar hoe wordt er dan wel omgegaan met het verschijnsel corruptie? Geen debat over gehoord.
Coherentie
Er waren veel partijen in de Kamer die het aspect van coherentie op hebben gebracht. Maar je vraagt je wel af wat ermee bedoeld werd. Door sommige partijen werd coherentie gezien als het afstemmen van verschillende instrumenten om ons eigenbelang beter na te streven. Anderen hadden het over coherentie zonder precies aan te geven welke aspecten van het nationale en internationale beleid afgestemd zouden moeten worden. En dat coherentie en ontwikkelingssamenwerking twee kanten van dezelfde medaille zijn. Hoe meer er op het gebied van coherentie gedaan kan worden, des te minder hulp gegeven hoeft te worden. Waarom werd niet ingebracht dat voortgang op het coherentie dossier zou kunnen leiden tot minder hulp? Tenslotte is meer coherentie de beste vorm van zelfredzaamheid, iets wat dit gedoogkabinet voorstaat.
Waar is het debat dan wel overgegaan?
Het debat is vooral gegaan over de inbreng van de verschillende lobbygroepen die de partijen rijk zijn: water, landbouw, HIV/Aids, reproductieve rechten, bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld. Voor elk wat wils, zou je denken. Laat duizend bloemen bloeien! De moties en amendementen waren talrijk op deze thematische terreinen. En elke partij mocht van de staatssecretaris wat binnenhalen. En zo gaat iedereen mopperend maar tevreden het kerstreces in.
Wanneer zal het debat weer eens gaan over de echte zaken, de politieke processen in ontwikkelingslanden, wat we verstaan onder global public goods, onze bereidheid om allerlei perverse incentives op coherentie gebied aan de orde te stellen? Maar daarvoor is wel een mentaliteitsverandering nodig in Nederland, een andere kijk op hulp en samenwerking. De sector is technologisch geworden, iedereen heeft zijn themaatje, zijn eigen marketing, zijn eigen netwerk. Het adagium lijkt te zijn: eigen belang veiligstellen en daarna praten over anderen. Was het eigen belang dan toch al heel lang de kern van ontwikkelingssamenwerking? Kunnen we ons nog wel verplaatsen in de positie van de ander die wat meer kansen zou willen hebben, en die zijn stem wilt laten horen?