Na de val van de Berlijnse Muur nam de globalisering een grote vlucht. Zo verdubbelde wereldwijd het aantal werknemers in rechtstreekse loonconcurrentie. De lonen van die werknemers verschillen onderling sterk. Een modale Chinese arbeider verdient bijvoorbeeld maandelijks 170 euro. Daarmee polariseert de mondiale verdeling van inkomens en ontstaat druk op bestaande sociale modellen.
Globalisering raakt zo het wezen van onze samenleving. Waar ligt onze concurrentiekracht, welke delen van ons sociaal model willen we absoluut behouden en wat willen we daarvoor doen en laten?
Huidige discussies daarover zijn vooral geïnspireerd door wat ons vertrouwd is. De buitenwereld speelt slechts een kleine rol. We hebben het erover, maar liefst zouden we ons ervoor afsluiten, zo lijkt het. Voor een op export en doorvoer gerichte economie als de Nederlandse is dat geen optie.
Wat ontbreekt er? Allereerst een goed beeld over wat en wie we nu echt zijn. De vraag dus naar het ‘DNA’ van onze samenleving en economie en hoe we in dat licht denken over twintig of dertig jaar ons nationale brood met beleg te verdienen. Ten tweede ontbreekt inzicht in de voornaamste trends die van binnen en van buiten op ons akomen met bij elke trend expliciet de vraag wat dat betekent voor Nederland.
Echte verandering komt tot stand in weerwil van het bestaande, schreef Thomas Kuhn over wetenschappelijke doorbraken.* Voor maatschappelijke doorbraken geldt tevens dat ze niet tot stand komen op basis van consensus en grootste gemene delers. Het feit dat zo’n discussie niet binnen formele systemen plaatsvindt is dan ook niet verbazingwekkend: fundamenteel hervormen staat zowel haaks op de kracht van ons politieke systeem om te polderen, als op de wens (en voor politici de noodzaak) om herkozen te worden. Zo’n reflectie vergt daar- om naast analyse en vraagstelling ook andere arena’s. Arena’s waarin mensen uit alle sectoren, generaties en bevolkingsgroepen zonder last en ruggespraak en zonder relatie met huidige beleids- en besluitvorming elkaar bevragen.
Uiteraard zal ook zo’n proces compromissen kennen. Echter – en daar ligt de kern van het verschil tussen compromissen en consensus – pas nadat opties buiten het vanzelfsprekende en inclusief de buitengrenzen door alle deelnemers zijn verkend. Compromissen op basis van informed opinions, zouden Britten zeggen. Het eindproduct van zo’n proces, een manifest van betrokken maatschappelijke aandeelhouders, kan helpen onontkoombare keuzes inzichtelijk en wie weet zelfs begrijpelijker te maken.
* Thomas Kuhn: