Breng water en voedselzekerheid bijeen

Ik zie inderdaad het nut in van een kennisplatform dat zich richt op water en ontwikkelingshulp. Mijn verhaal heeft betrekking op waterbeheer en bescherming tegen overstromingen. Niet op drinkwatervoorziening en afvalwater behandeling.

Zo’n 6000 jaar geleden is de mensheid begonnen met maatregelen op het gebied van waterbeheer. Deze maatregelen betroffen oorspronkelijk vooral wateraanvoer voor irrigatie en later voor waterafvoer en hoogwaterbeheersing. Vele eeuwen is de focus geweest op waterkwantiteitsbeheer en veiligheid tegen overstromingen.

In de 20e eeuw is daar waterkwaliteitsbeheer aan toegevoegd en nu bevinden we ons in Europa in de fase van Integraal Waterbeheer, waarbij we het water benaderen als ecosysteem en onze maatregelen erop zijn gericht dat het ecosysteem er in elk geval niet op achteruit mag gaan. Andere landen zijn in de regel nog niet aan deze fase toe.

Op basis van deze eeuwenlange kennis en ervaring zou je kunnen denken dat we nu toch wel alles onder de knie hebben. Technisch is dit eigenlijk ook wel zo, hoewel vernieuwing altijd mogelijk is en nodig blijft in onze complexer wordende en verstedelijkte samenlevingen.

Niets is echter minder waar wanneer we het geheel in samenhang beschouwen. De problemen op het gebied van waterbeheer en veiligheid tegen overstromingen zijn vooral in de opkomende economieën en de minst ontwikkelde landen groter dan ooit.

Het betreft mijns inziens eigenlijk twee hoofdgroepen die in dit verband van belang zijn en bovendien belangrijk zijn om tot keuzes te komen waar zo’n water kennisplatform over zou moeten gaan: waterbeheer voor voedselproductie, en waterafvoer en hoogwaterbeheersing in verband met verstedelijking in overstroombare gebieden.

Groei van wereldbevolking

In relatie tot waterbeheer kan de wereldbevolking mijns inziens het beste worden ingedeeld in drie hoofdgroepen: de ontwikkelde landen, de opkomende economieën en de minst ontwikkelde landen¹. De ontwikkelde landen zijn in feite in de eenvoudigste positie. De bevolking heeft zich gestabiliseerd rond de 1 miljard mensen, het waterbeheer is redelijk georganiseerd en de kosten voor maatregelen op het gebied van waterbeheer en veiligheid kunnen relatief eenvoudig worden opgebracht.

In de opkomende economieën, waar bijna 75% van de wereldbevolking woont en leeft, vinden de grote veranderingen plaats. Deze worden in zekere zin veroorzaakt door de nog steeds behoorlijke bevolkingsgroei, maar in belangrijke mate door de groei van de welvaart en het enorme tempo van de verstedelijking.

In de regel blijven de ontwikkelingen in het waterbeheer en vooral met betrekking tot de veiligheid tegen overstromingen ver achter bij de economische ontwikkelingen. De minst ontwikkelde landen kennen tenslotte de grootste bevolkingsgroei (een verdubbeling in de komende veertig jaar).

Voedselproductie

Op het gebied van voedselproductie is allereerst van belang dat de voedsel productie nog steeds voldoende is om de wereldbevolking te voeden. De wereldvoedsel voorraad is de laatste 10 jaar niet afgenomen. Wel is door de toenemende consumptie de voedsel voorraad afgenomen van 30 tot 20 procent van de jaarlijkse consumptie.

De voedselproblemen die zich van tijd tot tijd, met name in Afrika, voordoen worden vooral veroorzaakt door het feit dat het voedsel niet ter plaatse beschikbaar is. In dit verband is interessant dat de ontwikkelde landen netto circa 10 procent van hun productie exporteren, dat de opkomende economieën vrijwel voedsel zelfvoorzienend zijn en dat de minst ontwikkelde landen netto voedsel importeurs zijn, of voedselhulp krijgen.

Wel is het zo dat de voedsel productie de komende 25 – 30 jaar zal moeten worden verdubbeld om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen. 80 – 90 procent hiervan zal moeten komen van het huidige landbouw areaal en slechts 10 – 20 procent van ontginningen.

Op dit moment vindt voedselproductie op 1,1 miljard hectaren plaats zonder enige vorm van waterbeheer. De boeren zaaien of planten hun gewas en hopen op een goede oogst zonder daaraan veel te kunnen doen. 280 miljoen hectaren is voorzien van een irrigatiesysteem.

In 60 miljoen hectaren van het geïrrigeerde areaal is er ook een waterafvoer systeem. 130 miljoen hectaren is voorzien van uitsluitend een waterafvoer systeem. Van het areaal zonder waterbeheersing komt ongeveer 45 procent van de totale voedsel productie en 55 procent van het areaal met een waterbeheersing systeem.

Om aan de vereiste toename van de productie te kunnen voldoen zullen vooral de waterbeheersing systemen moeten worden uitgebreid, verbeterd en beter worden beheerd. Vooral zal dit het geval moeten zijn in de opkomende economieën en in de minst ontwikkelde landen.

Met betrekking tot waterbeheer hebben met name de minst ontwikkelde landen in Afrika slechts 8 procent van hun areaal voorzien van enige vorm van irrigatie en ontbreken waterafvoer systemen vrijwel geheel. Hier ligt dus in feite een groot potentieel, maar de kern vraag is wat de redenen zijn, dat dit potentieel nog nooit goed ontwikkeld is.

Verstedelijking in overstroombare gebieden

Hoewel wij mondiaal grote conferenties en bijeenkomsten houden in verband met klimaatverandering en de gevolgen ervan bouwen we 80 – 90 procent van de woningen en bijbehorende voorzieningen in steden in overstroombare gebieden. Dit vindt vooral plaats in de opkomende economieën in Azië waar steden aan rivieren en in de kustgebieden explosief groeien. Je kunt dus stellen dat we op dit terrein de mogelijke invloed van zeespiegelstijging en hogere rivierafvoeren niet serieus nemen.

Op zich is bebouwing natuurlijk wel mogelijk. Ons land bestaat immers ook voor 65% uit overstroombaar gebied. Het probleem is echter dat in de opkomende economieën er een enorme toename van waarden en mensen in de overstroombare gebieden plaatsvindt zonder dat er adequate maatregelen op het gebied van stedelijk waterbeheer en bescherming tegen overstromingen worden getroffen. Hierdoor zien we steeds regelmatiger beelden van overstromingen in steden.

Het verhaal is dan in de regel dat dit komt door klimaatverandering. Het is van groot belang dat verhaal te ontzenuwen. Invloed van klimaatverandering draagt hooguit voor 10 procent bij aan het probleem. 90 procent van het probleem wordt veroorzaakt door het menselijk handelen, waarbij ontwerpnormen worden gekozen die ver onder het economische optimum liggen. Het is van veel belang dat dit beter wordt onderkend teneinde te komen tot maatregelen die zeer noodzakelijk zijn om grote rampen zoveel mogelijk te voorkomen.

Kennisplatform water

Voor wat waterbeheer voor voedselvoorziening betreft moet het kennisplatform zich richten op de problemen van de minst ontwikkelde landen. De opkomende economieën zijn (met bijna 75% van de wereldbevolking) namelijk al in staat gebleken om voedsel zelfvoorzienend te zijn, wat op zich overigens een enorme prestatie is.

Kijken we naar de minst ontwikkelde landen, vooral in Afrika, dan moet het toch mogelijk zijn om tot oplossingen voor de regelmatig optredende voedseltekorten te komen. Probleem zal zijn om tot een goede analyse te komen van de oorzaken van de problemen. Tot nog toe zijn namelijk vele goedbedoelde projecten niet succesvol gebleken, wat onder andere tot grote geldverspilling heeft geleid.

Een dergelijke analyse kan alleen succesvol zijn als nationale overheden en lokaal betrokkenen er in worden betrokken. Allereerst is van belang om duidelijk vast te stellen wie de echte verantwoordelijken zijn voor een adequaat waterbeheer in relatie tot voedsel voorziening.

Onderscheid moet worden gemaakt tussen hen die verantwoordelijk zijn en hen die bijdragen. De verantwoordelijken zijn de nationale overheid, de irrigatie en/of drainage diensten (e.g. overeenkomstig onze waterschappen) en de boeren. Wanneer die drie partijen in hun onderlinge samenhang hun verantwoordelijkheden onderkennen en die naar behoren realiseren moeten goede resultaten te verkrijgen zijn.

Is dit echter niet het geval dan zijn de problemen legio, in elk geval resulterend in een onvoldoende voedselproductie. Alle andere partijen zijn zonder meer van belang, maar uiteindelijk dragen zij slechts elk op hun eigen wijze direct of indirect bij.

Met in acht name van het bovenstaande lijkt het mij een mooie taak voor een kennisplatform om op gedegen wijze genoemde analyse uit te voeren en hiermee de kennis op te doen die nodig is om de eigen bijdragen zo effectief mogelijk te realiseren.

Voor wat de waterafvoer en hoogwaterbeheersing in verband met verstedelijking in overstroombare gebieden betreffen, spelen de problemen vooral in de opkomende economieën en niet zozeer in de minst ontwikkelde landen. De opkomende economieën zijn zeer wel in staat om hun problemen op deze gebieden te onderkennen, maar vertalen deze doorgaans nog niet in voldoende maatregelen.

Hierbij speelt echter ontwikkelingshulp niet zozeer meer een rol, maar zullen opdrachten in een harde concurrentie moeten worden verkregen. Dit onderwerp lijkt mij daarome niet zo geschikt voor het kennisplatform.

Footnotes