Paul Hassing reageert op het Rutte-Verhagen regeerakkoord uit 2010.
Paul Hassing is 21 jaar werkzaam geweest bij ontwikkelingssamenwerking en werkt nu als zelfstandige.
Eindelijk is het dan zover. Het gedoogkabinet heeft het beleid onthuld. Wat zijn de pijnlijke punten, waar wordt een andere weg ingeslagen. Op een zestal punten wil ik reageren op het regeerakkoord:
Politieke visie: de nieuwe eigenheid
De begroting 2011 van Buitenlandse Zaken was het eerste teken van het nieuwe beleid van het nieuwe gedoogkabinet. Daarin heeft de onderhandelaar Verhagen alvast een voorschot genomen op het nieuwe buitenlandbeleid. Dat is interessant omdat het meer licht werpt op het buitenlandbeleid dan het regeerakkoord zelf.Zo staat er onder ‘nut en noodzaak van een internationale opstelling’ op pagina 8 van de begroting wat ik gemakshalve maar de nieuwe ‘eigenheid’ noem. In minder dan een halve pagina wordt gesteld dat het gaat om onze welvaart, onze veiligheid, ons territorium, ons leefklimaat, onze gezondheid, onze manier van leven, onze grenzen en onze belangen. Op dezelfde pagina staat verder dat het een beleid vergt dat …’ onze belangen integraal beziet’ omdat daarmee een wereld wordt geschapen..’ook voor onszelf beter en veiliger’ is. Verder – vermeldt het regeerakkoord – focust Nederland zich op thema’s waar we goed in zijn. Deze visie lijkt haaks te staan op uitgangspunten zoals inspelen op behoefte van ontwikkelingslanden en zelfredzaamheid. Het gedoogkabinet definieert een nieuwe eigenheid die een duidelijke breuk met het verleden betekent. Men zou deze eigenheid ook kunnen zien als een herleving van het ontwikkelingsbeleid van 30 jaar geleden maar dan in een nieuw terminologisch jasje: handel en geopolitieke verhoudingen zijn vervangen door ons belang, onze thema’s en onze investeringen!
Deel van de bezuinigingsoperatie
Het is door menigeen in de media al vele malen gezegd: een deel van de bezuinigingen zijn boterzacht. Die voor ontwikkelingssamenwerking is daarentegen keihard, 0.1% BNP minder, bijna 600 miljoen per jaar. Wat betekent het als het kabinet de 18 miljard bezuinigingen niet haalt? Ligt het dan –in de trant van dit kabinet- niet voor de hand nog verder te bezuinigen op OS, door het percentage nog verder omlaag te brengen en door er uitgaven onder te brengen die er niet onder horen te vallen. Ik zie het al voor me: ‘Nederland behoudt de 0.7% maar de OESO erkent de Nederlandse inspanning niet. Trouwens Knapen vindt dat Nederland nog heel goed afsteekt tegenover het Europese gemiddelde’. En hier wreekt zich ook dat het beleid vertegenwoordigd wordt door een staatssecretaris die niet structureel aanzit bij de ministerraad. Ook moet hij zijn aandacht verdelen over de EU (opdracht: minder bureaucratie, minder uitgaven) en OS. Dus OS wordt politiek gezien zowel in de hoogte als in de breedte minder in het gedoogkabinet belegd. Het voorgestelde grotere interdepartementale overleg betekent de facto niets meer maar ook niets minder dan dat andere departementen ook middelen willen hebben, meer dan nu om waarschijnlijk hun eigen bezuinigingen te maskeren. Is hier nou sprake van modernisering of van de grote uitverkoop.
WRR rapport is leidend
Terecht dat het akkoord dit rapport omarmd. Daarmee wordt de noodzaak onderschreven dat het beleid gemoderniseerd moet worden en dat doorgaan op de oude voet niet aan de orde is. Een taak waar het vorige kabinet niet aan toe is gekomen. Maar wordt daarmee ook de integrale visie van het rapport overgenomen of is het WRR rapport een plaats waar selectief geshopt gaat worden. Wordt er doorgegaan met het debat, met een echt debat? Of is dit een kabinet dat de politieke piketpaaltjes al heeft geslagen, geen behoefte meer heeft aan een diepgaand debat en nu regeert op basis van ‘een afspraak (regeerakkoord) is een afspraak’. Heeft de sector nog enige inbreng en zeggenschap? Wat gaat het kabinet doen met het voorstel in het WRR rapport voor een aparte rijksdienst. Hoe verhoudt zich dat tot het voorstel om het interdepartementale beleid te bevorderen. Zal dit niet juist leiden tot meer versnippering van beleid, tot meer ambtenaren? Is het niet juist dit gebrek aan effectiviteit veroorzaakt door versnippering dat de WRR ter discussie stelt?
Coherentie
Het kabinet zet in op coherentie. Mooi, zou je denken. Omdat daar veel winst behaald kan worden voor en door ontwikkelingslanden, vooral op het gebied van handelsbelemmeringen en belastingen. De voordelen van coherentie zijn vele malen groter dan het OS budget. Zeker als dat binnen EU kader wordt afgestemd. Men zou in die trant kunnen denken hoe meer echte coherentie des te minder directe steun, des te meer zelfredzaamheid zoals het regeerakkoord graag wil. Maar mijn korte oprisping van optimisme wordt verderop in het akkoord de kop ingedrukt door het inzetten van Nederlandse expertise op allerlei thema’s zoals veiligheid, klimaat, energie, gezondheid, water en landbouw. Maar dit is nog niet alles. Ook stelt het regeerakkoord voor om een afstemming na te streven tussen het stimuleren van bepaalde economische sectoren (agrifood, water,e.d.) in Nederland en internationaal en daarvoor beleid beter af te stemmen. Voor ontwikkelingssamenwerking betekent dit een ‘sterke uitbreiding ‘ voor het (Nederlandse) bedrijfsleven. Is dit effectiever dan het steunen van het lokale bedrijfsleven? Kan me dat niet goede voorstellen.
Begrotingssteun
Het akkoord spreekt over het niet geven van deze vorm van steun als er sprake is van corruptie, schending van mensenrechten en onvoldoende good governance. Ook Koenders kwam in zijn eerste jaar met een vergelijkbare inzet: zero tolerance voor corruptie. In zijn tweede jaar heeft hij dit principe in zijn speeches niet meer herhaald. Waarom? Omdat het onuitvoerbaar is. Misschien dat iemand een land in Afrika, Azië of Latijns Amerika (uitzondering Costa Rica?) kan noemen waar geen corruptie voorkomt, er niets te wensen overblijft ten aanzien van goed bestuur en er toch bilaterale steun wordt gegeven. Het feit dat ambassades er niet of nauwelijks over rapporteren (evenals maatschappelijke organisaties trouwens) kan toch niet anders gezien worden als een zekere vorm van zelfcensuur ingegeven door de angst voor consequenties. En waarom dan alleen voor het bilaterale beleid en niet voor de andere hulpkanalen. Wordt het niet tijd om volwassener om te gaan met deze politieke vraagstukken die aan ontwikkelingssamenwerking ten grondslag liggen. Ik ken geen land waar geen corruptie is, ook in het koninklijke Nederland niet.
Milieu
Niets over milieu in het regeerakkoord. Een omissie? Een van de linkse hobby’s die eraan moet geloven? Nu de 0.8% norm van de tafel is, betekent dit dan ook dat de 0.1% voor milieu van de tafel is? Nou heeft geen enkel kabinet 0,1% voor milieu op de begroting gezet. Het was een extra comptabele staat: combinatie van echte budget uitgaven (later water aan toegevoegd) en toerekeningen (zonder verantwoording) in de verhouding 50-50. Wordt het milieubeleid nog verder verschraald tot energie, water en klimaat in plaats van een integraal element van duurzame ontwikkeling. Trouwens, dat concept lijkt geheel verlaten te zijn.